Zamieszczony w tytule artykułu termin „woodcraft” obejmuje bardzo szerokie treści i dlatego jest różnie interpretowany, np. jako leśna wiedza, czyli przyrodoznawstwo w ścisłym znaczeniu, jako leśna mądrość, życie leśne, puszczaństwo itp. Polskie słowo „puszczaństwo” najlepiej oddaje sens słowa woodcraft, gdyż mieści w sobie wiedzę leśną, życie w prymitywnych warunkach leśnych i związane z nim konieczne umiejętności praktyczne, „magiczny” wpływ lasu na człowieka, emocjonalny stosunek do przyrody, jak również tęsknotę do życia zgodnego z prawami natury.
Za początek ruchu woodcrafterskiego, jak również skautingu uważamy rok 1902, kiedy to w Stanach zjednoczonych Ameryki Północnej Ernest Thompson Seton, (ur. 1860, zm. 1946), po serii swych artykułów w czasopismach i po szeregu prób na polu duchowego i cielesnego wychowania młodzieży założył swoją organizację: Woodcraft Indians – Indianie Puszczańscy. Seton, człowiek wrażliwy na piękno i dobro oraz zauroczony przyrodą, wybitny jej znawca i malarz zwierząt, przewodził pierwszym szeregom swych leśnych skautów według wzoru idealnych praobywateli Ameryki – Indian. Jego pomysły na strukturę organizacyjną zręcznie później opracował angielski podpułkownik, następnie generał i lord Robert Baden – Powell, który kierując się doświadczeniami z wojny burskiej i czerpiąc z teorii wychowawczych Setona, założył i rozszerzył swój skauting, który dzięki jego organizacyjnym talentom i propagandowym zdolnościom, kroczył zwycięsko przez cały świat. Amerykanie szybko zmienili charakter formy skautowej wypracowanej przez Setona i przyjęli całkowicie skautowy system wychowawczy Baden – Powella.
Puszczaństwo było ważnym elementem programowym w pracy zdecydowanej większości drużyn harcerskich w Polsce prawie od zarania istnienia. Obok poznawania życia w przyrodzie wprowadzono przeróżne zwyczaje i obrzędy puszczańskie, nadawanie mian puszczańskich, sprawności leśnych oraz rozpowszechniono puszczańskie zdobnictwo obozowe, totemizm itp. Puszczaństwo stało się jednym z najważniejszych elementów wychowawczych w harcerstwie, jak np. na obozach instruktorskich Chorągwi Warszawskiej, organizowanych corocznie od roku 1926 do 1939 nad jeziorem Wigry.
Za pierwszy ruch harcerski w Polsce, zbliżający się do ruchów woodcrafterskich za granicą uważa się powszechnie „Wolne Harcerstwo”. „Wolne Harcerstwo” powstało w roku 1921 z inicjatywy Adama Ciołkosza (1901 – 1978) w ramach odnowy w harcerstwie polskim niezależnie, a nawet bez wiedzy o podobnych ruchach za granicą. Konieczność odnowy w ZHP i niezbędne zmiany przedstawił A. Ciołkosz w roku 1921 w trzech listach do starszych harcerzy: „Potrzeba przebudowy”, „Nowe horyzonty harcerstwa” i „Wolne harcerstwo”.
Zdaniem autora listów, harcerstwo niema być organizacją typu opiekuńczego dla młodzieży, lecz ruchem i organizacją samej młodzieży; należy zlikwidować nadmiernie rozbudowaną biurokrację, skostnienie w formach przesłaniających treść, szablonowość, dogmatyzm i krępowanie indywidualności; należy doprowadzić do zupełnej decentralizacji i do demokratyzacji, między innymi przez likwidację różnych „klik”. A. Ciołkosz wypowiadał się też przeciwko wszelkim formom militaryzmu w harcerstwie oraz żądał całkowitej apolityczności harcerstwa i absolutnego nieangażowania się w kwestie społeczne i polityczne.
Olbrzymią wagę przywiązywał do konieczności nawrotu do przyrody, uważając, że właśnie od tego musi się zacząć program odnowy harcerstwa. Uważał, że dzielność i jasność, czyli ciągłe dążenie wzwyż, będące ideałem wychowawczym „Wolnego Harcerstwa”, można realizować najszybciej i najłatwiej tylko w przyrodzie, gdzie kryje się najlepszy Nauczyciel prawdy, piękna i dobra. Nawiązując do myśli Setona sądził, że indianizm dzięki swojej atrakcyjności, wyprze z czasem militaryzm, tkwiący jeszcze w harcerstwie. Pisząc o „Wolnym Harcerstwie” przedstawił cztery cechy charakteryzujące ten ruch:
1. indianizm i dążenie do nawrotu ku przyrodzie,
2. ideologia prawa harcerskiego, skauting powszechny, skauting pokoju,
3. kult państwowości, patriotyzm czynny,
4. dążenie do uludowienia ruchu, ideologia świata pracy.
Do lipca roku 1923 „Wolne Harcerstwo” nie tworzyło żadnego odrębnego związku, lecz zmierzało do znalezienia sobie miejsca w istniejącej organizacji. W założeniach swych „Wolne Harcerstwo” nie dążyło do rozbijania zrzeszenia oficjalnego, a było wyłącznie ośrodkiem ideowym, skupiającym starszych harcerzy. Do „Wolnego Harcerstwa” mógł należeć każdy harcerz, należący do oficjalnego ZHP, jak również pozostający już poza tą organizacją, ale chcący służyć wielkim ideałom harcerskim. W „Wolnym Harcerstwie” nie było żadnych ustaw, ani regulaminów, żadnej egzekutywy, czy też upełnomocnionej reprezentacji. Obowiązywała tylko odpowiedzialność przed samym sobą. Aby być „wolnym harcerzem”, wystarczył sam fakt poczuwania się do łączności z ruchem harcerskim i przynależność do świata idei harcerskiej.
Odznaka „Wolnego Harcerstwa”
Odznaka „Wolnego Harcerstwa” przedstawia trzy koła wpisane w siebie; w punkcie ich zbieżności wybucha trój falisty płomień. Jest to symbol trójjedni: Prawdy, Piękna i Dobra, trzech elementów ludzkiego ducha, identycznych ze sobą i jedno tworzących. Koło jest symbolem doskonałości, płomień żarliwości w służbie ideałom swojej własnej duszy, świętego uniesienia i ofiary. Barwa czerwona symbolizuje świat pracy.
Centralnym punktem ruchu odnowy stało się pismo „Płomienie”, które zaczęło się ukazywać w roku 1921 i do roku 1923 skupiało wokół siebie i kształtowało światopogląd „wolnych harcerzy”.
Na pierwszym zjeździe „Wolnego Harcerstwa” w Mąchocicach w czerwcu 1922 uwidocznił się postępujący rozłam ideowy w jego kierownictwie. Radykalnie lewicowe grupy instruktorskie z Leonem Jankowskim na czele dążyły do przekształcenia apolitycznego ruchu w odrębną organizację polityczną i do odrzucenia współpracy z ZHP w przeciwieństwie do A. Ciołkosza i Stanisława Jerschiny, opowiadających się za autonomią ruchu w ramach ZHP.
Z punktu widzenia ruchu woodcrafterskiego najbardziej interesuje nas okres historii ruchu „Wolnego Harcerstwa” od początków jego istnienia do momętu utworzenia „Zjednoczenia Wolnego Harcerstwa”. W okresie tym „Wolne Harcerstwo” nie tworzyło żadnej samodzielnej organizacji, lecz było tylko ośrodkiem ideologicznym propagującym obok ideologii socjalistycznej – puszczaństwo i indianizm (lub słowianizm, co mocno podkreślał sam A. Ciołkosz) w harcerstwie. Trzecim istotnym elementem ruchu woodcrafterskiego jest system szczepowy , który w założeniach „Wolnego harcerstwa” nie występuje. W związku z tym „Wolnego Harcerstwa” nie możemy uznać za ruch woodcrafterski w pełnym znaczeniu tego słowa.
Wykorzystano materiał hm. Tadeusza Wyrwalskiego